Η ανάγκη για ασφάλεια τροφοδοσίας και επάρκειας των ενεργειακών πόρων σε συνδυασμό με τον σταδιακό αποκλεισμό των ορυκτών πόρων λόγω της συμβολής τους στην κλιματική αλλαγή, οδηγεί προοδευτικά στην ανάγκη για ανάπτυξη των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας (ΑΠΕ). Αν και η έλλειψη δικτύων διανομής καθώς και συσσωρευτών αποθήκευσης της πλεονάζουσας –ηλεκτρικής κυρίως– ενέργειας καθυστερούν την πλήρη ανάπτυξη των νέων συστημάτων, οι αποφάσεις που λαμβάνονται σε ευρωπαϊκό και όχι μόνον επίπεδο, θέτουν σαν στόχο ώστε το 2050 ο πλανήτης να έχει ένα μηδενικό περιβαλλοντικό αποτύπωμα.
Παρόλα αυτά όμως, υπάρχει ένα σημαντικό παράθυρο ευκαιρίας, για αξιοποίηση κυρίως του φυσικού αερίου, το οποίο ενοχοποιείται λιγότερο στις εκπομπές CO2 και που με τις νέες πρακτικές αποθήκευσης, του δίνει το προνόμιο να παίξει ένα σημαντικό ρόλο στην ενίσχυση των οικονομιών που θα εκμεταλλευτούν συνετά τον πλούτο ο οποίος θα παραχθεί από την ανακάλυψη και εκμετάλλευσή του, μέσα στο στενό διάστημα των επόμενων 25 ετών που προβλέπεται η πλήρης κατάργησή του.
Η Ελλάδα τα τελευταία 20 χρόνια κλυδωνίζεται για την αξιοποίηση τέτοιων πηγών που υπάρχουν στο υπέδαφός της, μεταξύ της κυβερνητικής ανεπάρκειας, της δύναμης των συμφερόντων, τις υπερφίαλες εκτιμήσεις ειδικών και μη για το μέγεθος του πλούτου και τις παράλογες πολλές φορές αιτιάσεις περιβαλλοντικών οργανώσεων.
Όμως, από το 2022, η ελπίδα αναζωπύρωσε το ενδιαφέρον για την έρευνα και αξιοποίηση υδρογονανθράκων, κυρίως στην Δυτική Ελλάδα, όπου από ελληνικές και ξένες πετρελαϊκές εταιρίες δαπανήθηκαν πλέον των 100 εκατομμυρίων ευρώ για δισδιάστατες και τρισδιάστατες σεισμικές έρευνες (σε ξηρά και θάλασσα), προάγγελοι των ερευνητικών γεωτρήσεων, οι οποίες είναι και οι μόνες που θα μετατρέψουν την ελπίδα σε πλούτο. ή θα κλείσουν για πάντα αυτό το κεφάλαιο. Η ελπίδα που οικοδομείται στην δυτική Ελλάδα στηρίζεται σήμερα σε τρείς πυλώνες:
- Στην αναμενόμενη εκτέλεση της πρώτης ερευνητικής γεώτρησης στην Ήπειρο εκ μέρους της εταιρίας “Ενεργειακή“ που έχει την παραχώρηση της Ηπείρου, πλησίον του χωριού Ζίτσα (σχ.1).
Αν και ακόμη δημιουργούνται τεράστιες αντιστάσεις από περιβαλλοντικές οργανώσεις που αγνοούν επιδεικτικά την προσεκτική τήρηση όλων των περιβαλλοντικών προδιαγραφών από την εταιρία που έχει αναλάβει την εκμετάλλευση, αν και ο ερευνητικός χρόνος των επτά συν 3,5 χρόνων (από το 2014) του παραθύρου της έρευνας τελειώνει – και η εταιρία πρέπει να πάρει δραστικές υποθέσεις αν θα συνεχίσει η θα εγκαταλείψει την προσπάθεια – το γεγονός ότι δεν έχει αποφασίσει την αναστολή των εργασιών, συντηρεί ψήγματα ελπίδας ότι το έργο θα προχωρήσει.
- Το 2022 και το 2023, μετά από μια ανεπίτρεπτη περίοδο αβελτηρίας, εκτελέσθηκαν:
- Σεισμικό πρόγραμμα τριών διαστάσεων (3D) κόστους περίπου 10 εκατομμυρίων ευρώ στο θαλασσοτεμάχιο 2 που εκμεταλλεύεται η κοινοπραξία “Ενεργειακή” με την “Helleniq Energy” (σχ.2).
- Σεισμικά προγράμματα δύο (2D) και τριών (3D) διαστάσεων στα θαλασσοτεμάχια “Ιόνιο και 10” στον Κυπαρισσιακό κόλπο από την Εταιρία Helleniq Energy (πρώην ΕΛ.ΠΕ Α.Ε) αντίστοιχου κόστους (σχ.2).
- Πυκνό σεισμικό πρόγραμμα δύο (2D) διαστάσεων στα θαλασσοτεμάχια δυτικά και Νοτιοδυτικά της Κρήτης από την κοινοπραξία των Εταιριών Exxon Mobil και Helleniq Energy (σχ.2) .
Ο τρίτος και βασικότερος πυλώνας
Ήδη η επεξεργασία αυτών των σεισμικών δεδομένων τελείωσε, ή έχει φτάσει στο τέλος της και αναμένεται πλέον η ανακοίνωση για την εκτέλεση γεωτρήσεων μέσα στο 2025. Θετικό στις πιο πάνω δραστηριότητες αποτελεί το γεγονός ότι το συνορεύον θαλασσοτεμάχιο στην πλευρά της Ιταλίας με το ελληνικό θαλασσοτεμάχιο 2, μετά την νομική νίκη των πετρελαϊκών εταιριών που οδηγεί σε ακύρωση του σχεδίου PITESAI που περιόριζε τις διαθέσιμες περιοχές στην Ιταλία για γεωτρήσεις, αποκτά νέο ενδιαφέρον. Με τον τρόπο αυτόν θα προκύψουν συνέργειες για πιθανές γεωτρήσεις σε ευρύτερες περιοχές που τα ευρήματα του 2 επεκτείνονται και στην ιταλική περιοχή.
Επίσης το ότι η κοινοπραξία “Ενεργειακή & Helleniq Energy” που εκμεταλλεύονται το θαλασσοτεμάχιο 2, πήραν παράταση ακόμη 12 μήνες από την ΕΔΕΥΕΠ για την έρευνα στην περιοχή μέχρι τον Μάρτιο του 2025, μετά από σχετικό αίτημα της κοινοπραξίας για την εξασφάλιση κατάλληλης χερσαίας βάσης εφοδιασμού. Και αυτό είναι δηλωτικό της πρόθεσης για συνέχεια.
- Τον τρίτο και πιο βασικό πυλώνα αποτελεί το νέο σεισμικό πρόγραμμα (3D) τριών διαστάσεων που ξεκίνησε μόλις πρόσφατα από τις 22/2/2024 και άρχισε να εκτελεί στα θαλασσοτεμάχια της Κρήτης ο συνασπισμός Exxon Mobil και Helleniq Energy, με το ερευνητικό σκάφος Ramform Hyperion.
Το γεγονός αποκτά ιδιαίτερη σημασία για τον εξής λόγο. Όταν εκτελέσθηκε το πρόγραμμα των δύο διαστάσεων στην ίδια περιοχή με το ερευνητικό σκάφος Sanco Swift το 2022, ελήφθη μέριμνα να είναι πυκνό σε δύο διαστάσεις και εστιασμένο σε πετρελαιοπιθανές περιοχές που είχαν εντοπιστεί παλαιότερα. Μετά την επεξεργασία των ληφθέντων στοιχείων υπαίθρου υπήρξε η προσμονή ότι θα προσδιορίζονταν βάσει αυτού θέσεις γεωτρήσεων. Ήδη όμως αντί αυτού προσδιορίστηκε και εκτελείται αυτή την περίοδο από την κοινοπραξία νέο πρόγραμμα τριών (3D) διαστάσεων σε εστιασμένη υποπεριοχή των θαλασσοτεμαχίων της Κρήτης, κάτι που είχε προσδιοριστεί (σαν plan B) στην περίπτωση που χρειαζόταν επιπλέον δεδομένα.
Η απόφαση αυτή αναπτέρωσε ακόμη περισσότερο τις ελπίδες. Και αυτό εκτός του ότι διατίθενται ακόμη έξι-επτά εκατομμύρια ευρώ για το νέο πρόγραμμα, έρχονται στην επιφάνεια οι διαθέσεις της κοινοπραξίας για την περαιτέρω παραμονή στην περιοχή και συγχρόνως καταγράφονται ελπιδοφόρα σημάδια ότι έχει εντοπιστεί τουλάχιστον ένας ενδιαφέρον στόχος στην περιοχή, ο οποίος με το νέο πρόγραμμα πρόκειται να γίνει περισσότερο σαφής για να εξασφαλίσει την εκτέλεση της πρώτης ερευνητικής γεώτρησης, που σε αυτά τα βάθη θάλασσας θα κοστίσει πλέον των 100 εκατομμυρίων ευρώ.
Τέλος ακούγεται σαν ευχάριστη επωδός ότι ο πετρελαϊκός κολοσσός Chevron ενδιαφέρεται για συμμετοχή στο εικαζόμενο El Dorado της περιοχής, πιθανόν με την αγορά (farm in) από την εταιρία Helleniq Energy σημαντικού ποσοστού, της οποίας το επιχειρηματικό άνοιγμα στην περιοχή είναι μεγάλο και με τον νέο επενδυτικό προσανατολισμό της δεν θα μπορέσει να υποστηρίξει πλήρως το επόμενο βήμα στα θαλασσοτεμάχια, στην εκμετάλλευση των οποίων συμμετέχει.
Το νέο ερευνητικό πρόγραμμα τριών (3D) διαστάσεων
Θα ήταν ίσως χρήσιμο να παρακολουθήσουμε και να προσπαθήσουμε να αναλύσουμε το νέο πρόγραμμα που αυτήν την στιγμή εκτελείται και επρόκειτο να διαρκέσει σύμφωνα με την σχετική NAVTEX CRETE ZCZC QA77 από 22/2 έως 31/1/2024. Βάσει της προαναφερθείσης NAVTEX, ορίσθηκε περιοχή από οκτώ σημεία εντός των δύο θαλασσοτεμαχίων δυτικά και νοτιοδυτικά της Κρήτης, συνολικού εμβαδού 16.437 τετρ. χλμ. (άσπρο περίγραμμα στο σχ.3).
Τμήμα της ερευνητικής αυτής περιοχής στα νοτιοανατολικά βρίσκεται μέσα στα FIR της Μάλτας και της Λιβύης (πράσινες γραμμές) και σύμφωνα με την διεθνή πρακτική θα έπρεπε να ζητηθεί σχετική άδεια, εάν επρόκειτο να εκτελεσθούν εντός αυτού ερευνητικές δραστηριότητες, γεγονός που δεν έχει φανεί μέχρι σήμερα.
Για την διεξαγωγή των ερευνών, ναυλώθηκε το γνωστό από το παρελθόν εξειδικευμένο σεισμογραφικό σκάφος Ramform Hyperion, το οποίο άρχισε στις 24/2 τα πρώτα δοκιμαστικά και ερευνητικά προφίλ (μωβ γραμμές) στην ευρύτερη περιοχή (σχ.3). Από τις 25/2 όμως, άρχισε ένα συστηματικό πρόγραμμα ερευνητικών διαδρομών με κατεύθυνση Βορειοδυτική – Νοτιοανατολική (διάφορα χρώματα), μήκους περίπου 50 χλμ. εκάστη, σε μια εστιασμένη περιοχή που φαίνεται στο σχήμα 4 με τα στοιχεία ΑΒΓΔ εμβαδού περίπου 2.000 τετρ. χλμ.
Όπως φαίνεται, η περιοχή αυτή βρίσκεται πάνω από δύο από τους πετρελαιοπιθανούς στόχους που είχαν προσδιοριστεί από τα σεισμικά προγράμματα της PGS (κίτρινες περιοχές), γεγονός που αποδεικνύει ότι αυτοί οι στόχοι έχουν πολλές πιθανότητες να κρύβουν σημαντικά αποθέματα αέριων υδρογονανθράκων, κάτι βέβαια που μόνον η ερευνητική γεώτρηση θα επιβεβαιώσει.
Στο σχήμα 5 φαίνεται το σύνολο των γεωφυσικών προγραμμάτων που έχουν εκτελεστεί στην περιοχή (202-2024) σε συνδυασμό με το πρόσφατο των τριών διαστάσεων, όπου αποδεικνύεται ο πλούτος των γεωφυσικών δεδομένων που έχουν συλλεγεί και κάνουν ασφαλέστερη και πλέον πιθανή την εκτέλεση της μελλοντικής γεώτρησης αυξάνοντας τις πιθανότητες για επιτυχία.
Πού θα οδηγήσουν οι σεισμικές έρευνες
Κατά την εκτέλεση του προγράμματος και λίγο πριν την λήξη των εργασιών, διαπιστώθηκε ότι στις 16/3/24 το σκάφος εξετέλεσε ξαφνικά δύο ερευνητικά προφίλ με κατεύθυνση ΒΒΔυτική – ΝΝΑνατολική και εισήλθε στο τμήμα εκείνο της περιοχής της NAVTEX, που όπως αναφέρθηκε προηγουμένως ευρίσκεται μέσα στο FIR της Λιβύης (σχ.3). Η αρχική διαμόρφωση της περιοχής της NAVTEX και η είσοδος του σκάφους στην περιοχή αυτή έστω με τα δύο αυτά προφίλ αποδεικνύει ότι και η περιοχή αυτή παρουσιάζει ένα ιδιαίτερο ενδιαφέρον, που τα αποτελέσματά του θα συνεκτιμηθούν στο μέλλον.
Παράλληλα, δημοσιογραφικές πληροφορίες αναφέρουν ότι αυτό το νέο πρόγραμμα ζητήθηκε ιδιαίτερα, όχι από τους γεωλόγους και γεωφυσικούς, αλλά περισσότερο από τους μηχανικούς. Και αυτό για να γίνει παράλληλα ενδελεχέστερη βυθομετρική και γεωλογική αποτύπωση του βυθού, ώστε αν χρειαστεί ανάπτυξη υποθαλάσσιων εγκαταστάσεων για πιθανή εκμετάλλευση ευρισκόμενων κοιτασμάτων, να υπάρχει ένα πρώτο σύνολο τεχνικών δεδομένων που θα επιτρέψουν τις πρώτες υποθαλάσσιες εγκαταστάσεις. Τα βάθη είναι μεγάλα (γαλάζιες ισοβαθείς) και η περιοχή των ερευνών είναι περίπου στα 3.000 μέτρα, πράγμα που καθιστά τέτοιου είδους μελέτη απαραίτητη (σχ.6).
Διότι είναι γνωστό ότι στην περίπτωση ανακάλυψης αέριων υδρογονανθράκων η εκμετάλλευση τους είναι δυνατόν να γίνει:
- Ή μέσω ενός FSRU που θα εγκατασταθεί πάνω από το πιθανό κοίτασμα και από το σημείο αυτό θα φορτώνεται αφού υγροποιηθεί σε ειδικά πλοία για να μεταφερθεί στα κέντρα κατανάλωσης (βλ. εκμετάλλευση κοιτάσματος Karish στο Ισραήλ).
- Ή θα ποντισθούν σωλήνες από το κοίτασμα προς την πλησιέστερη ξηρά, όπου θα πρέπει να υπάρχουν εγκαταστάσεις για υγροποίηση ή δίκτυα μεταφοράς στα ντόπια και διεθνή κέντρα κατανάλωσης και όχι μόνον στην Κρήτη.
Μετά τις σεισμικές έρευνες, η γεώτρηση
Παραμένει βέβαια ιδιαίτερο πρόβλημα ακόμη η μη εξασφάλιση μέχρι σήμερα λιμανιών κατάλληλων για την εξυπηρέτηση των γεωτρητικών σκαφών, αλλά και εν συνεχεία πιθανόν εγκαταστάσεων που είναι αναγκαίες για την εκμετάλλευση των υδρογονανθράκων που σήμερα δεν υπάρχουν, ιδιαίτερα στην Κρήτη. Τέλος με την λήξη των ερευνητικών εργασιών του σκάφους Ramform Hyperion που έγινε στις 19/3/24, αναμένεται να μεσολαβήσει ένας σημαντικός χρόνος επεξεργασίας και συσχέτισης των δεδομένων με τα παλαιότερα, που θα προσδιορίσει, αν όχι μέσα στο 2025, το αργότερο το 2026 την πρώτη ερευνητική γεώτρηση στην περιοχή.
Αυτή η αναμενόμενη γεώτρηση είναι που θα καθορίσει το μέλλον της περιοχής: Ανακάλυψη σημαντικών ποσοτήτων (που αναμένονται) και γρήγορη εκμετάλλευση θα μεταβάλλει το επιχειρηματικό status, δίνοντας προστιθέμενη αξία στην περιοχή, με νέες εργασιακές ευκαιρίες από τις συνέργειες που θα προκύψουν και που αν υπάρξει χρηστή διαχείριση, θα έχει αντίκτυπο και στην οικονομική ανάπτυξη της χώρας, μειώνοντας τις ενεργειακές εξαρτήσεις, εξασφαλίζοντας επάρκεια και ασφάλεια για τα επόμενα χρόνια.
Μια αποτυχία, εάν δεν συνδυαστεί και με επιτυχίες στις άλλες περιοχές του Ιονίου που είναι ελπιδοφόρες, ίσως θα κλείσει για πάντα το κεφάλαιο “Έρευνα και ανάπτυξη Υδρογονανθράκων” και θα πρέπει η Ελλάδα να στραφεί σε άλλους ενεργειακούς πόρους όπως ο ήλιος και ο αέρας που ευτυχώς η ευλογημένη αυτή χώρα διαθέτει. Οι προκλήσεις είναι μπροστά, αλλά χρειάζονται βούληση, ορθολογισμό, αποτελεσματικότητα και κέφι, για να μετουσιωθούν αυτές σε αποτελέσματα που θα έχουν αναμφισβήτητο ουσιαστικό όφελος για την χώρα.
