Με τα περιστατικά βίας μεταξύ ανηλίκων και εν γένει «άγουρης» παραβατικότητας να έχουν πάρει χαρακτηριστικά χιονοστιβάδας και να απασχολούν σε καθημερινή βάση την ειδησεογραφία, η κυβέρνηση αποφάσισε να παρέμβει δημιουργώντας ένα νέο μπουκέτο εργαλείων και προαναγγέλλοντας το επόμενο διάστημα μια πολύ πιο συνολική παρέμβαση εν είδει εθνικής στρατηγικής. Η παρέμβαση κρίνεται από τον ίδιο τον πρωθυπουργό ως απολύτως απαραίτητη, με δεδομένη την οξύτητα του προβλήματος.
Ο κ. Κυριάκος Μητσοτάκης είχε προαναγγείλει τις παρεμβάσεις που η κυβέρνηση δρομολογεί και σήμερα παρουσιάζει το «ΘΕΜΑ» στην καθιερωμένη ανάρτησή του στο Facebook την περασμένη Κυριακή, χωρίς να δώσει περισσότερες λεπτομέρειες. Ετσι, την Τετάρτη ο πρωθυπουργός συγκάλεσε διυπουργική σύσκεψη και ανακοίνωσε τη δημιουργία επιτροπής ειδικών που θα αναλάβουν να συντάξουν μια εθνική στρατηγική με προτεινόμενα μέτρα για τα συναρμόδια υπουργεία.
Κοινά χαρακτηριστικά
Οπως επισημαίνεται αρμοδίως, το φαινόμενο της βίας ανηλίκων είναι πλέον κοινό σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες, με τις μορφές της να είναι πολλαπλές: ενδοοικογενειακή, έμφυλη, σχολική-εξωσχολική, κοινοτική, εξτρεμιστική, σεξουαλική, αθλητική και στο Διαδίκτυο. Μάλιστα, σύμφωνα με αρμόδιες πηγές, η βία και η παραβατικότητα είναι συχνά οι δύο όψεις του ίδιου νομίσματος, γιατί παρατηρείται εναλλαγή ρόλων μεταξύ θυμάτων και παραβατών. Υπό αυτή την έννοια, η πρόληψη της θυματοποίησης σηματοδοτεί και την πρόληψη της παραβατικότητας, ενώ καταλυτικό ρόλο στην εξίσωση παίζει η παράμετρος του Διαδικτύου και των νέων τεχνολογιών. «Εχουμε να αντιμετωπίσουμε τη μάστιγα του TikTok», ομολογεί υπουργός που μετείχε στη σύσκεψη της Τετάρτης. Οπως επισημαίνουν από την κυβέρνηση, βασικό υπόβαθρο της παρέμβασης είναι η ανάγκη ουσιαστικής προστασίας των δικαιωμάτων του παιδιού, αλλά και η στήριξη των αξιών του κράτους δικαίου.
Στη σύσκεψη της περασμένης Τετάρτης παρόντες ήταν επτά συναρμόδιοι υπουργοί από εμπλεκόμενα υπουργεία και την προεδρία της κυβέρνησης – και συγκεκριμένα: ο υπουργός Παιδείας, Θρησκευμάτων και Αθλητισμού Κυριάκος Πιερρακάκης, ο υπουργός Προστασίας του Πολίτη Μιχάλης Χρυσοχοΐδης, ο υπουργός Δικαιοσύνης Γιώργος Φλωρίδης, η υπουργός Κοινωνικής Συνοχής και Οικογένειας Σοφία Ζαχαράκη, ο υπουργός Επικρατείας Σταύρος Παπασταύρου, ο υφυπουργός Υγείας Δημήτρης Βαρτζόπουλος και ο υφυπουργός Παρά τω Πρωθυπουργώ Θανάσης Κοντογεώργης.
Το βασικό καθήκον της επιτροπής ειδικών που συστήνεται είναι να κωδικοποιήσει 22 επιμέρους στρατηγικές για το θέμα της βίας και ειδικά της βίας ανηλίκων και να διαμορφώσει μια ενιαία εθνική στρατηγική. Σε σχέση με το χρονοδιάγραμμα, στόχος είναι τον ερχόμενο Σεπτέμβριο με Οκτώβριο να έχει διαμορφωθεί η πρόταση για την Εθνική Στρατηγική, τον Νοέμβριο να μπει σε διαβούλευση και τον Δεκέμβριο του 2024 σε εφαρμογή. Τη διακλαδική επιτροπή απαρτίζουν οι: Βάσω Αρτινοπούλου, καθηγήτρια Εγκληματολογίας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο και εμπειρογνώμων του ΟΗΕ, Βασιλική Γεωργιάδου, καθηγήτρια Πολιτικών Επιστημών στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, Θωμάς Μπαμπαλής, καθηγητής Παιδαγωγικής & Διά Βίου Μάθησης και κοσμήτωρ του ΕΚΠΑ, Αγάπη Κανδυλάκη, καθηγήτρια Κοινωνικής Εργασίας & Πολυπολιτισμικότητας στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης, Βασίλης Βαμβακάς, αναπληρωτής καθηγητής Κοινωνιολογίας της Επικοινωνίας στο ΑΠΘ, Κωνσταντίνος Πατσάκης, αναπληρωτής καθηγητής Πληροφορικής & Διευθυντής Εργαστηρίου Κυβερνοασφάλειας στο Πανεπιστήμιο Πειραιώς, Θανάσης Αλεξανδρίδης, ψυχίατρος και παιδοψυχίατρος και Παρασκευή Ζάγουρα, Δρ της Νομικής Σχολής ΕΚΠΑ και πρόεδρος του Συνδέσμου Επιμελητών Ανηλίκων Ελλάδος.
Οι πρώτες παρεμβάσεις
Εκτός από τις δράσεις που θα περιληφθούν στην εθνική στρατηγική, η κυβέρνηση δρομολογεί ορισμένα μέτρα άμεσης προτεραιότητας, τα οποία συζητήθηκαν και στην επίμαχη σύσκεψη της Τετάρτης. Αρχής γενομένης από τα σχολεία, το υπουργείο Παιδείας δρομολογεί δύο παρεμβάσεις τον επόμενο μήνα, καθώς θα ξεκινήσει να λειτουργεί η ηλεκτρονική πλατφόρμα stop bullying για την καταγγελία περιστατικών ενδοσχολικής και εξωσχολικής βίας. Οι καταγγελίες θα μπορούν να γίνονται ανώνυμα. Παράλληλα με την πλατφόρμα, θα τρέξει μια μεγάλη καμπάνια ευαισθητοποίησης με σποτ στην τηλεόραση και τα social media από το υπουργείο Παιδείας σε συνεργασία με το υπουργείο Οικογένειας και το Ιδρυμα Ωνάση, επίσης από τον ερχόμενο Μάρτιο.
Μία ακόμα σημαντική πρωτοβουλία που δρομολογείται από το υπουργείο Υγείας είναι η διασύνδεση της τηλεφωνικής γραμμής 10306 που υπάρχει και σήμερα για την ψυχολογική υποστήριξη παιδιών και εφήβων, θυμάτων βίας και παραβατικότητας με της ΕΛ.ΑΣ. για τη διαχείριση των περιστατικών. Με άλλα λόγια, στην εν λόγω γραμμή θα υπάρχει ειδικό desk για τις καταγγελίες που αφορούν περιστατικά βίας. Εξαιρετικά σημαντικές είναι και οι επιχειρησιακές πρωτοβουλίες της ΕΛ.ΑΣ. που ήδη δρομολογούνται, αλλά και θα δρομολογηθούν τις επόμενες εβδομάδες. Ηδη, όπως πληροφορείται το «ΘΕΜΑ», ομάδες αστυνομικών έχουν ήπια παρουσία κάθε Παρασκευή, Σάββατο και Κυριακή σε σημεία συγκέντρωσης εφήβων, π.χ. έξω από εμπορικά κέντρα, και επιτηρούν. Το μέτρο ξεκίνησε από την Αττική και εφαρμόζεται ήδη στις πρωτεύουσες των νομών της χώρας. Επίσης, ξεκινά μια χαρτογράφηση των συμμοριών των ανηλίκων, με επιτήρηση του Διαδικτύου και αποκρυστάλλωση του πώς εμπλέκονται με περιστατικά αθλητικής βίας.
Ως προς τα εργαλεία της ΕΛ.ΑΣ., τις επόμενες εβδομάδες θα τεθεί σε εφαρμογή ένας πενταψήφιος αριθμός, στον οποίο θα μπορεί όποιος θέλει να καταγγείλει περιστατικό ανήλικης βίας και θα κατευθύνεται έτσι από μια οδό στις αρμόδιες υπηρεσίες της ΕΛ.ΑΣ. Επιφορτισμένη με τη λειτουργία της γραμμής θα είναι μια ομάδα στελεχών επί 24ώρου βάσεως. Επίσης, τους επόμενους μήνες θα δρομολογηθεί μια νέα ψηφιακή εφαρμογή για άμεση και έγκαιρη καταγγελία από νέους που βρίσκονται σε ανάγκη, π.χ. αν έχουν μόλις υποστεί επίθεση ή αν φοβούνται ότι θα δεχθούν. Πρόκειται για μια ευθεία αναλογία με το panic button για την κακοποίηση γυναικών που ήδη έχει αρχίσει να εφαρμόζεται.
Τι έχει ήδη δρομολογηθεί
Οπως επισημαίνουν κυβερνητικά στελέχη, πάντως, οι νέες παρεμβάσεις της κυβέρνησης δεν έρχονται εν κενώ, καθώς έχει δρομολογηθεί μια σειρά παρεμβάσεων και στο πρόσφατο παρελθόν. Αρχικά, επισημαίνεται η επιμόρφωση όλων των επιμελητών ανηλίκων της χώρας στον θεσμό της συνδιαλλαγής δράστη – θύματος που προβλεπόταν ήδη νομοθετικά από το 2003, αλλά επί 17 έτη δεν είχε εφαρμοστεί. Επίσης, έχει υπογραφεί τριμερές πρωτόκολλο συνεργασίας μεταξύ του ΕΚΔΔΑ (Εθνικού Κέντρου Δημόσιας Διοίκησης και Αυτοδιοίκησης), του Συνδέσμου Επιμελητών Ανηλίκων Ελλάδας και του Εργαστηρίου Αποκαταστατικής Δικαιοσύνης του Παντείου. Αποτέλεσμα της επιμόρφωσης, η εφαρμογή του θεσμού ως εναλλακτικού μέτρου από εκπαιδευμένους επιμελητές ανηλίκων και η διαρκής επιστημονική επίβλεψη για δύσκολες περιπτώσεις.
Ως προς τις ενέργειες του υπουργείου Προστασίας του Πολίτη, έχουν ιδρυθεί και λειτουργούν 18 γραφεία Ενδοοικογενειακής Βίας σε ολόκληρη τη χώρα και έχουν εκπαιδευτεί 2.000 αστυνομικοί για να μπορούν να ανταποκρίνονται σε αυτά τα περιστατικά. Παράλληλα, έχουν ιδρυθεί 5 υπηρεσίες για την παραβατικότητα των ανηλίκων, ενώ έχει προχωρήσει η επανεκπαίδευση όλων των αστυνομικών της ομάδας ΔΙΑΣ.
Σήμερα στη διαχείριση του φαινομένου εμπλέκονται 10 υπουργεία και κρίνεται ότι υπάρχει επαρκές νομοθετικό πλαίσιο για ανήλικους παραβάτες (12-18 ετών), εναρμονισμένο με τις διεθνείς υποχρεώσεις της χώρας. Παράλληλα, ως προς την ποινική μεταχείριση, δρομολογούνται αναμορφωτικά μέτρα στην κοινότητα, η αναμορφωτική τοποθέτηση σε ίδρυμα αγωγής, ο περιορισμός σε ειδικό κατάστημα κράτησης νέων, αλλά και σειρά θεραπευτικών μέτρων. Αρμόδιες πηγές επισημαίνουν ότι οι βασικές ιδιαιτερότητες της ποινικής διαδικασίας, με δεδομένο ότι μιλάμε για ανηλίκους, είναι η αποχή από ποινική δίωξη, η μη εφαρμογή της αυτόφωρης διαδικασίας, η επιβολή αναμορφωτικών μέτρων ως περιοριστικών όρων στο πλαίσιο της ανάκρισης και η εξάμηνη ανώτατη διάρκεια της προσωρινής κράτησης.
Εκρηξη μετά την πανδημία
Οπως και να ’χει, πάντως, η κατάσταση που επικρατεί στην κοινωνία θεωρείται εκρηκτική. Εχει αυξηθεί, σύμφωνα με τους δείκτες, η θυματοποίηση ανηλίκων π.χ. στην οικογένεια: παιδιά θύματα ή μάρτυρες ενδοοικογενειακής βίας, στο σχολείο μέσω σχολικού εκφοβισμού και online εκφοβισμού και παρενόχλησης, στη γειτονιά/κοινότητα με εκφοβιστικές συμπεριφορές και επιθέσεις από ομάδες παραβατών. Επίσης, έχει αυξηθεί η παραβατικότητα των ανηλίκων, ενώ υπάρχει και μια ποιοτική διαφοροποίηση, υπό την έννοια ότι οι ανήλικοι διαπράττουν πλέον πιο σοβαρά αδικήματα, ειδικά μετά την πανδημία. Τα νούμερα είναι ενδεικτικά όπως φαίνεται και στους παραπάνω πίνακες.
Τα επιμέρους στατιστικά στοιχεία που προέρχονται από την ΕΛ.ΑΣ. είναι ακόμα πιο αποκαλυπτικά – όχι μόνο για τον πολλαπλασιασμό των περιστατικών, αλλά και για την αναβάθμιση των τελούμενων εγκλημάτων. Από τις 3 απόπειρες ανθρωποκτονίας με πρόθεση το 2020 πήγαμε στις 20 το 2023. Οι 4 βιασμοί του 2020 έγιναν 26 το 2023, οι επικίνδυνες σωματικές βλάβες από 78 το 2020, 177 το 2023, τα περιστατικά διακίνησης ναρκωτικών από 22 το 2020, 126 το 2023, ενώ και οι ληστείες αυξήθηκαν από 250 το 2020 σε 354 το 2023. Παρόμοια κατάσταση, ενδεικτική της επίδρασης της τεχνολογίας, και ως προς την πορνογραφία ανηλίκων, με τα 6 περιστατικά του 2020 να γίνονται 33 το 2023.
Ως προς τις ομάδες ανηλίκων με παραβατική συμπεριφορά, οι τρεις κύριες εθνοτικές ομάδες είναι Ελληνες, Αλβανοί και Πακιστανοί, ενώ υπάρχει και σημαντική παρουσία ομάδων Ρομά. Εμπειροι αξιωματικοί της ΕΛ.ΑΣ. επισημαίνουν ότι μια ανησυχητική εξέλιξη των τελευταίων ετών είναι ότι οι ηλικίες που καταγράφονται «χαμηλώνουν» κι άλλο, με αρκετούς νεαρούς να προβαίνουν σε παράνομες πράξεις από ηλικίες μεταξύ 12-14 ετών.
